At Kılı Yataklar ve Genel Özellikleri

At kılı doğada bulunan en esnek ve elastik hayvansal liflerden bir tanesi olup, eskiden beri çeşitli sektörlerde kullanılan organik bir malzemedir. Atların tımar edilmesi esnasında ve belli dönemlerde atlara zarar vermeden, yeleleri ile kuyruklarının bir miktarının tıraşlanmasıyla elde edilir. İlk zamanlar daha çok misina ve semer yapımında kullanılan at kılı; daha sonraları koltuk döşemesi ve boks eldiveni yapımında dolgu malzemesi, fırça, keman yayı ve arşe imalatında kullanılmakta olup, bir diğer kullanım alanı da üst düzey el yapımı yatak üretimidir.

At kılı özel ve lüks yatakların üretiminde kullanılmakta olup, at kılı ile üretilen yataklar, İngilizce’de ‘high end’ olarak tabir edilen en üst seviyedeki sağlıklı yataklardır. At kılını yatak yapımında bu kadar özel yapan birçok neden vardır. Kimyasal içermeyen sağlıklı ve antibakteriyel yapısı, olağanüstü hava, nem ve ısı transfer özelliği, esnek ve elastik yapısı, uzun ömürlü ve dayanıklı olması bunların en önemli olanlarıdır. Hassas yapısı nedeniyle temizleme esnasında kesinlikle kimyasallar kullanılmayan at kılı, kaynar su ile yıkandıktan sonra, 140 derece sıcaklıkta buharla temizlenerek bakterilerden arındırılır. Bu nedenle alerjik reaksiyonlara sebep olmaz. At kılının içi diğer hayvansal liflerde olduğu gibi, boru şeklinde ve boş olup, yüzeyinin nem tutmama özelliği vardır. Bu nedenle hava, nem ve ısı transferi çok hızlı bir şekilde yapılır. Gece boyunca otomatik bir klima gibi devam eden bu sirkülasyon, yatak sıcaklığını sabit tutarak serin kalmasını sağlar. Aynı zamanda kötü kokuların oluşmasını engeller. At kılları zamanla bir miktar birbirinin içine geçebilir ama hiçbir zaman aralarındaki boşluklar tamamen kapanmaz, keçeleşmez. Elastik yapısı sayesinde hızlıca eski şeklini alarak hava, ısı ve nem transferi yapmaya devam eder. At kılları bir araya geldiğinde milyonlarca küçük yay gibi davranır ve yatakta ikinci bir yay ünitesi görevi görür. Son derece uzun ömürlü ve dayanıklı bir malzeme olan at kılı, kolay kolay çökme yapmaz.

Yatak üretiminde at kılı iki şekilde kullanılmaktadır. Birincisi tamamen açılmış, gevşek haldeki yumuşak at kılının el işçiliği ile yatak yüzeyine yayılması, ikincisi ise birbirine iğnelenerek plaka haline getirilmiş, nispeten daha sıkı haldeki at kılı plakalarının yatak yüzeyine serilmesi şeklindeki kullanımıdır. Tamamen açılmış, gevşek haldeki at kılının el ile yatak yüzeye dağıtılıp yerleştirilmesi, ustalık ve tecrübe isteyen bir işlemdir. Aksi halde at kılı belli bölgelerde topaklanmaya neden olur ki, bu durum uyku esnasında rahatsızlık yaratarak, uykunun bölünmesine neden olur. Gevşek at kılı ile yapılan yataklarda, vücudun her hareketi çok hızlı bir şekilde alttaki yay sistemine iletilir ve yay sistemi anında tepki vererek, yatağın vücuda göre şekil almasını sağlar. Bu sayede yatağın vücuda verdiği destek en üst seviyeye çıkar ki, ortopedik yatak olarak tabir edilen özellik, tam da bunu anlatmaktadır. Ayrıca; serbest at kılının elle yayılması, yatağın fazla ağırlığa maruz kalan orta noktası gibi bölgelerinde malzeme miktarının artırılarak, çökme olmasını engellemeye olanak sağlar.

At kılı yatak demek, yatakta dolgu malzemesi olarak yalnızca at kılı kullanıldığı anlamına gelmez. Genellikle başka liflerle birlikte kullanılır. At kılı tek başına bir katman olarak yatağın bazı bölümlerinde kullanılabileceği gibi, yün ile karıştırılarak da kullanılabilir. Karışımdaki at kılı, yün liflerinin dağılmasını engelleyen bir çeşit yapıştırıcı görevi görür. Karışımdaki oran çok önemlidir. At kılı ne kadar fazlaysa o kadar destekleyici, yün ne kadar fazlaysa o kadar yumuşak ve konforlu bir yatak olacaktır. Antibakteriyel özelliklere sahip olan yün, yatağa konfor sağlamakla beraber, at kılı kadar olmasa da vücuda destek sağlar ve yatağa esneklik hissi verir. Hidrofobik olan yani nem ve suyu hızlı ve serbestçe bünyesine alabilen yünün en büyük özelliği; at kılı gibi boru şeklinde boş olan iç yapısı sayesinde, nem ve ısıyı hızlı bir şekilde transfer ederek sıcaklığı düzenleme, dengeleme eğilimine sahip olması ve nefes alabilmesidir. Yün yataklarda görülen bu özellik, yatağın yazın serin (terletmeyen yatak), kışın sıcak olması anlamına gelir. Yün; pamuk gibi nefes alabilen bitkisel liflerle de karıştırılarak kullanılabilir. 

Bir yatağın üretiminde az da olsa at kılı kullanılmış olması, o yatağı at kılı veya doğal yatak yapmaz. Yatağın tüm bileşenlerinin doğal olması gerekmektedir. Göstermelik olarak %5-10 oranında at kılı, yün veya pamuk gibi doğal malzeme kullanılmış olması yatağın ucuz, kalitesiz ve sağlıksız bir yatak olduğu gerçeğini değiştirmez. Yine aynı şekilde, vücuda ihtiyacı olan desteği veremeyecek kadar az miktarda (doğal bile olsa) malzeme kullanılarak üretilen bir yatak, iyi bir yatak olarak değerlendirilemez. İyi bir yatağın içinde kullanılan malzemelerin tamamının doğal ve miktarının yeteri kadar olması gerekmektedir. Buna ilaveten iyi bir yay sitemi, yatak yüzeyinde kullanılan kumaşın doğal liflerden üretilmiş olması ve tüm bu malzemelerin el işçiliği ile bir araya getirilmiş olması, gerçek bir at kılı yatağın olmazsa olmazlarıdır.

Dünyanın önde gelen el yapımı doğal döşek üreticileri Hastens, Savoir Beds ve Vi Spring olup, Türkiye’de bu seviyede el yapımı döşek üreten tek firma Aplet Beds’tir.